Opinie: 'Ik ruik, ik ruik... wat ik niet hoor te ruiken'

Een mooie foto of schilderij zou nageschetst kunnen worden, in een poging het aan iemand te beschrijven. Een leuk nummer op de radio is na te neurieën. Maar voor geuren heb je doorgaans slechts een ontoereikend arsenaal aan woorden en beschrijvingen tot je beschikking.

Deze zijn op hun beurt weer gelimiteerd door hoeveel associaties je zelf kunt maken: hoe kun je immers de geur van een roos herkennen in een geur wanneer je nog nooit van je leven een roos geroken hebt?

Geuren zijn niet eenvoudig na te vertellen.

Top-, hart- en grondnoten

Goede geuren veranderen van karakter en accenten wanneer je ze door de dag heen draagt. Dit komt door de verschillende verdampingseigenschappen van gebruikte aromachemicaliën. Parfumhuizen gebruiken sinds jaar en dag een conventie om de dynamische verandering van een parfum te beschrijven.

Een parfum bestaat uit drie lagen: topnoten, hart- of middennoten en grondnoten (basenotes). Samen worden zij in een geurpiramide beschreven.

In de topnoten vinden we de overheersende accenten die je ruikt in de eerste minuten na de applicatie. De accenten worden veroorzaakt door de kleinere moleculen die makkelijker verdampen en daarmee de receptoren in je neus bereiken. Deze kleinere moleculen kunnen bijvoorbeeld aldehydes zijn, zoals het vaakgebruikte molecuul Citral. Veel geuren beginnen met een citrusopening die snel afzwakt, omdat de moleculen snel wegverdampt zijn.

De hartnoten zijn het hart van de geur: de accenten die 'de geur de geur' maken, vinden we hierin terug. Deze zijn het sterkst van zo'n 15 minuten tot enkele uren na applicatie van de geur.

Grondnoten zijn wat er van de geur overblijft, wanneer de body, de kern van de geur allang vervlogen is. Dit zijn de laatste accenten van de geur die je ruikt wanneer je je 's avonds omkleedt om naar bed te gaan, bijvoorbeeld.

Perceptie vs. werkelijkheid

Natuurlijke extractiemethodes produceren essentiele oliën die inherent anders ruiken dan het originele voorwerp, wanneer je ze zou verdunnen in een alcoholoplossing. De verschillende extractiemethodes geven zelf ook nog eens dramatische andere accenten aan de geur. Indien het de bedoeling van de parfumeur is, om een zo natuurgetrouw mogelijke geur van - bijvoorbeeld - een roos te maken, heeft hij daar een boel andere, vaak synthetische, aromachemicaliën voor nodig.

Nicheparfumeur Andy Tauer uit Zürich legt bijvoorbeeld uit dat hij voor zijn Une Rose Chyprée (2008) op twee manieren aan de uiteindelijk rooskarakter van de geur is gekomen. Hij heeft een roosextract getrokken uit oplossingen (rose absolute) gebruikt, maar daarnaast ook essentiële oliën uit stoomdestillatie van roosbladeren. Beide methodes extraheren geurmoleculen met andere verhoudingen uit de roos, en ironisch genoeg ruikt geen van beide producten als een 'echte roos', maar naar een interpretatie ervan.

(bron: fragantica.com)

Daarnaast gebruiken veel parfumeurs tegenwoordig synthetische geurmoleculen. Dit zijn stoffen die niet in de natuur te vinden zijn, maar in het laboratorium worden gemaakt. Synthetische ingrediënten roepen bij mensen echter vrijwel altijd associaties op die ze kunnen beschrijven, simpelweg omdat onze hersenen de geur willen herkennen, associëren met iets wat het kent.

Een molecuul als Calone (methylbenzodioxepinone; L'Eau d'Issey (1992) / Cool Water (1988)) geeft mensen vaak de perceptie van een onbevlekt tropisch strand en een blauwe zee: dat is natuurlijk niet letterlijk in een flesje te stoppen, maar het idee wordt wel in de hoofden opgeroepen.

Een veelgebruikt molecuul als Iso E Super (Molecule 01 (2008) is pure verdunde Iso E Super) ruikt naar een fluweelzachte combinatie van cederhout, bloemen en ambergris. Eén enkel molecuul kan dus een combinatie van geuren oproepen, terwijl geen van die beschreven voorwerpen ooit natuurlijkerwijs in de buurt van dat molecuul zijn geweest!

Goedkope synthetica wil nog wel eens gebruikt worden in plaats van dure natuurlijke oliën om de winsten op te pompen die parfummerken op hun geuren maken. Er bestaan echter ook genoeg peperdure synthetische moleculen die simpelweg het geurenpalet vergroten waarmee de parfumeur kan werken. Vergelijk dit met het geven van meer kleuren aan een schilder, of meer (elektronische) instrumenten aan een muzikant: de mogelijkheden voor creativiteit worden vergroot.

Wat zij zeggen, wat jij ruikt

Mensen houden van herkenning, zélfs in een zo ongrijpbare kunstvorm als geuren in de parfumerie. Parfumhuizen en parfumeurs weten dit ook, en gebruiken dit om een geur aan je te beschrijven via de geurpiramide. Om een parfum te beschrijven, grijp je terug naar wat je wél weet, en dus snapt: citroen, vanille, kaneel, thee... maar dit hoeft dus niet per sé te betekenen dat deze geurnoten ooit in een natuurlijke vorm iets met de geur zelf te maken hebben gehad.

Een voorbeeldje: Ice*Men (2007) van Thierry Mugler heeft in de geurpiramide 'iced coffee' staan. Betekent dit dat de parfumeur z'n assistenten vele Frappuchino's bij Starbucks heeft laten halen, en vervolgens hiervan een paar druppels in elke fles heeft gedaan? Uiteraard niet. Hij heeft een mix aan ingrediënten gebruikt, hoogstwaarschijnlijk synthetisch, die hem doen denken aan de aromatische frisheid van IJskoffie.

Nog een ander voorbeeld: in de marketing rondom L'Artisan Parfumeur's nieuwe Havana Vanille (2009) van parfumeur Bertrand Duchaufour, wordt melding gemaakt van een uitgesproken tabak-noot. Niets is wat het lijkt, want Duchaufour legt in dit interview uit dat de perceptie van tabak door maar liefst drie verschillende losse noten wordt veroorzaakt: narcis, bloemgeuren uit de Asteraceae-familie en tonkabonen. Samen combineren ze tot een individuele, erg geloofwaardige tabakgeur. Ook hier zien we: perceptie hoeft niet gelijk te staan aan de daadwerkelijk gebruikte ingrediënten.

Genieten van een geur

Geuren kunnen emoties losmaken bij jezelf of anderen. Uiteindelijk draait het allemaal om de perceptie van de geur, en de daarmee gepaard gaande associaties in de gedachten van de drager.

Stoor je niet aan mensen die volhouden dat je bepaalde dingen in een geur moet ruiken, enkel omdat ze ergens in een piramide hebben gelezen dat het erin zit. Noten die in geurpiramides genoemd worden, zijn slechts een 'zetje in de juiste richting' die het parfumhuis zelf op het oog had voor de geur, en bij lange na niet bedoeld als een bepalende ingrediëntenlijst.

Laat geurpiramides een leidraad zijn voor je perceptie, maar maak vooral je eigen associaties met behulp van je eigen herinneringen bij het ervaren van een geur!